door Sander Janssens

Regisseur Casper Vandeputte en acteur Vincent van der Valk schreven een intelligente toneeltekst over populisme en idealisme. Personages Naomi (’Ntianu Stuger) en Edouard (Van der Valk) spelen volop via het publiek, dat een derde speler wordt in de felle machtsstrijd.

‘Ontmasker me!’ Raspopulist Edouard, die in een interview door journalist Naomi aan de tand wordt gevoeld, voelt zich juist gesterkt door haar pogingen om door zijn lege retoriek heen te prikken. Naomi heeft de toeschouwer, en zichzelf, vooraf gewaarschuwd: deze ‘ongrijpbare antagonist’ is grappig, charmant, gevat en weet precies hoe hij anderen moet bespelen. Maar ze is strijdlustig, vanavond gaat ze hem in een verhit tweegesprek verslaan. Er staat namelijk iets wezenlijks op het spel: de waarheid.

Regisseur Casper Vandeputte en acteur Vincent van der Valk schreven een intelligente, enigszins topzware toneeltekst over populisme, macht en idealisme. Naomi (’Ntianu Stuger) gelooft in de waarheid, en dat het het waard is om daarvoor te vechten. Edouard (Van der Valk) gelooft in strijd: ‘God is dood, de waarheid ook. Geef de mensen een gevecht waarin ze kunnen geloven.’

Versus speelt zich af in een interviewsetting: op het voortoneel staan twee stoelen en een tafeltje op een klein, verhoogd tableau. Direct daarachter staat een enorme spiegelwand (een ontwerp van Julian Maiwald), die slechts een smalle strook aan speelruimte laat. Die spiegel benadrukt dat de waarheid altijd meerdere kanten heeft en vanuit verschillende invalshoeken te benaderen is.

Bovendien wordt er een derde speler mee geïntroduceerd in deze felle machtsstrijd: het publiek, dat heel expliciet onderdeel wordt van het toneelbeeld. Zo wordt de inherente verantwoordelijkheid van de toeschouwer voortdurend benadrukt.

Performer en toeschouwer
Want in de wederzijdse poging de ander te ontmaskeren, moet uiteindelijk ook de toeschouwer kleur bekennen. Als ooggetuigen aan de zijlijn voeden zij beide kampen in hun strijd. Elke stilte, en elk kuchje dat die stilte doorbreekt, heeft directe gevolgen op de speelvloer, bewijst Edouard in een veelzeggend moment. De scheidslijn tussen performer en toeschouwer is dus fictief: we zijn allemaal medemakers van het narratief waarin we geloven of waartegen we ons afzetten. Niet voor niets zit Naomi aan het begin van het stuk ook gewoon op de tribune.

De fenomenale acteurs blazen met hun aardse spel lucht en leven in de soms wat abstract ingestoken dialoog. Met duistere blikken en gevaarlijk fanatisme, zoekt Van der Valk alle morele randjes op. Niet veel vaker speelde hij een personage dat zo evident onsympathiek is, maar waardoor je je als kijker toch laat verleiden, en die je soms onwillekeurig gelijk geeft. Stuger incasseert zijn verbale steekspelletjes open en onderzoekend, haar personage is uitgesproken sterk en ook heel kwetsbaar. Ze schakelt van grote, uitdagende gebaren naar klein en breekbaar spel. Beiden spelen bovendien volop via het publiek, dat door de spiegelwand op vele manieren te bereiken is.

Bovendien heeft Vandeputte nog een andere troef in handen: de acht cellisten van Cello Octet Amsterdam, die gedurende de voorstelling ineens achter de spiegelwand vandaan komen en gaandeweg ook op de tribune plaatsnemen. Ook zij sturen de onderlinge strijd, met felle strijken en onheilspellende tonen. Maar ze doen meer: hun muziek dwingt de spelers ook tot stilte. Dan blijkt dat woorden langzaam inzichten kunnen ontlokken, muziek kan meteen troostrijk zijn. Voor welke wereld en waarheid je ook vecht, en welke strategieën je daar ook voor gebruikt, zonder schoonheid is die strijd bij voorbaat verloren.

Volgen of gevolgd worden
Edouard reduceert zijn publiek tot homogene menigte, een groep volgers die hij dezelfde richting in manoeuvreert. Naomi ziet ondertussen een verzameling individuen, die hun autonomie trachten te bewaren in een wereld op drift. In de eigenzinnigheid van het individu, vindt ze de achilleshiel van de populist, die vooral gedijt bij een voorspelbare en volgzame massa. Je pakt hem zijn macht af door iets totaal vanzelfsprekends ineens níét te doen.

Dat klinkt simpel, maar als het publiek daadwerkelijk die kans krijgt, blijkt dat lang niet voor iedereen eenvoudig. Zo plaatst de voorstelling elke individuele toeschouwer voor een tweespalt: wil je volgen of gevolgd worden? Versus is een interessante, verwarrende en soms ineens troostrijke theateravond, die vooral benadrukt dat ieders handelen, hoe klein en onbeduidend het ook lijkt, de wereld mede vormgeeft. Dat brengt een gezamenlijke, maar ook een individuele verantwoordelijkheid met zich mee.