Hanny Alkema 30 augustus 2021

Theater is dé plek waar taal en beeld elkaar versterken, nodig hebben voor een diepere waarheid. Dat principe tekent het werk van de Duitse schrijver Rainald Goetz (1954). Eind jaren tachtig kwam hij als een meteoor het Nederlandse toneel ingeschoten met zijn trilogie Oorlog. Een even heftige als fascinerende kennismaking, geïntroduceerd door vertaler Tom Kleijn en Theu Boermans’ gezelschap Trust.

Geweld is het thema, taal de munitie. Eerst losgelaten op de samenleving, daarna op het gezin en in het slotdeel, Koliek, ontleed in het hoofd van het individu. Lang leek Trusts Koliek de ultieme kijk op deze onontkoombare confrontatie met onmacht. Nu is er de versie van Theater Utrecht: totaal anders, verrassend poëtisch, maar al even ontregelend.

In het stikdonker begint de tekst, reeksen amper hoorbare losse woorden: “Drek/ hond/ hersens/ zwijn/ sneller/ weg”. Vaag lichten ergens de contouren van een ijsberend bovenlijf op. “Weer/ verrek/ zuip/ tijd.” In een smalle, horizontale lichtstrook wordt de prater zichtbaar, languit liggend op de grond: “Kanteling/ herhalen/ altijd doorgaan”.

Een dubbele worsteling, van personage en acteur
Als om zichzelf tot de orde te roepen, begint de man her en der neergevallen spiegels in het gelid te zetten. Terug te zetten, lijkt het. Alsof hij voor de zoveelste keer poogt opnieuw te beginnen. Onderwijl doorratelend. “Kop erbij”, hoor je, maar ook: “Nooit meer”.

Het is of acteur Vincent van der Valk niet alleen de (anonieme) Man speelt, maar ook zichzelf als theatermaker, die wanhopig poogt grip te krijgen op de onsamenhangende tekst. Het is een dubbele worsteling, van Man met een voortrazende gekte in zijn hoofd, van de acteur met het creatieve proces in zijn brein, rusteloos naar vorm zoekend.

Van der Valk stijgt boven zichzelf uit
Denken gaat zichtbaar sneller dan elk betoog. Rationeel begrijpen is er ook voor het publiek niet bij. Kijkluisteren is het eerder, om de poëzie ervan te ondergaan. Live op de synthesizer zorgt regisseur Thibaud Delpeut voor een soms dreigende, soms kalmerende hartenklop. Lichtontwerper Yuri Schreuders laat met reflecties van spiegels en spotlights fraai wisselende lichtbanen ontstaan, als een gevangenis of juist speeltuin voor Van der Valk. Schitterend is hoe Koliek uitgroeit tot een artistiek krachtig samenspel van licht, muziek en taal.

Van der Valk stijgt boven zichzelf uit. Hij laat alle facetten van de machteloosheid van Man zien, maar de acteur er niet in verdwalen. Ondanks alle leeggedronken glazen en flessen. Mans gejaagde “Drinken is denken” zet hij tenslotte juist om in een beheerste voordracht van diens laatste zelfdestructieve gedachten. Dodelijk en prachtig.