Caligula (Albert Camus)
"Fascinerende, ijzingwekkende voorstelling”
Regisseur Thibaud Delpeut van Theater Utrecht bracht zijn veelgeprezen interpretatie van de legendarische toneelklassieker Caligula van Albert Camus in 2019 naar de grote zaal van de schouwburgen. De voorstelling is vier jaar geleden voor de vlakkevloertheaters gemaakt maar Delpeut wilde het stuk graag delen met een groter publiek. “De mensen sterven en zijn niet gelukkig.” Tot dit verpletterende inzicht komt de jonge, onervaren keizer Caligula na de dood van Drusilla, zijn zus én minnares. Er ontsteekt een storm in zijn hoofd. Getergd door gevoelens van rouw en een vurig verlangen naar het leven onderwerpt Caligula zijn onderdanen aan een genadeloos en gruwelijk experiment: leven in het licht van de dood. De voorstelling Caligula ging donderdag 31 januari 2019 in première in Stadsschouwburg Utrecht, de landelijke tournee was van 26 januari t/m 1 maart 2019.
De titelrol werd opnieuw vertolkt door acteur Vincent van der Valk, die voor zijn sterfscène in Caligula de Gouden Gifbeker ontving tijdens het Nederlands Theater Festival 2014. Naast hem speelden Bram Gerrits, Martijn Nieuwerf (die voor zijn rol van Cherea in Caligula onderscheiden werd met de Arlecchino 2014) en twee nieuwe acteurs: de gevierde actrice Sylvia Poorta en het jonge talent Abdulaal Hussein, die beiden voor het eerst samenwerkten met Delpeut.
Caligula – het verhaal
De liefde heeft de Romeinse heerser Caligula (Vincent van der Valk) afgezworen, maar hij weigert zich neer te leggen bij de zinloosheid van het bestaan. Koortsachtig zoekt hij naar een reden om te leven in een wereld zonder betekenis. De mens is pas echt vrij met de dood voor ogen, dat weet Caligula zeker. Hij organiseert een steeds grimmiger wordend regime van willekeurige terreur. Terwijl de adel het onder leiding van zijn grootste tegenstrever Cherea (Martijn Nieuwerf) na drie jaar wel genoeg vindt en een samenzwering tegen hem op touw zet, vervreemdt Caligula zich één voor één van zijn laatste medestanders: zijn minnares Caesonia (Sylvia Poorta), de jonge dichter Scipio (Abdulaal Hussein) en zijn loyale dienaar Helicon (Bram Gerrits). In de ogen van zijn onderdanen wordt hij steeds waanzinniger. Maar ís Caligula wel waanzinnig? Of is hij alleen maar angstaanjagend eerlijk? In de regie van Thibaud Delpeut draaide Caligula de camera’s om en richtte ze op de mensen die hem bekeken. Als een chirurg, met videocamera’s als instrumenten, verrichtte hij zijn ‘sectie op de ziel’.
De pers over Caligula in 2014
“Delpeut maakt een fascinerende, ijzingwekkende voorstelling” de Volkskrant ★★★★
“Diepe empathie voor Delpeuts ‘krankzinnige’ Caligula” Het Parool ★★★★
“Duel tussen kunst en gezond verstand. Keelsnoerend sterk gespeeld” Theaterkrant.nl ★★★★
“Acteur Vincent van der Valk maakt er een hardvochtige maar ook deerniswekkende man van die enorm lijdt onder zijn grimmige daden. Zo wordt Caligula op een zekere manier toch sympathiek” Trouw ★★★★
“Op intrigerende wijze snijdt Caligula waarden als vrijheid, liefde, schoonheid en waarheid aan flarden” De Telegraaf ★★★1/2
“Caligula is een vanuit de onderbuik hardop denkende toneelavond.” De Groene Amsterdammer
Sectie op de ziel
Regisseur Thibaud Delpeut gaf zijn enscenering van Caligula de ondertitel sectie op de ziel mee. Hij ziet Caligula als een man die niet voorbereid is op de confrontatie met onze sterfelijkheid. Als een man die verscheurd door rouw alleen nog waarde toekent aan de dood, maar die zeker niet de waanzinnige is waar men hem vaak voor houdt.
“Caligula is een essay met ongelofelijk veel schoonheid en dramatische structuur. Hoe gaan we om met de zinloosheid van het bestaan? Met onze eenzaamheid? Camus wijst ons niet de weg, hij is ontregelend maar geeft ons eigenlijk de macht over ons leven terug. Hij zegt: laten we er geen doekjes om winden, het leven is zinloos maar we kunnen er wel betekenis aan verlenen. Mijn Caligula gaat dan ook over kunst en het zielenleven. En dat is wel degelijk een politieke stellingname. We werken met video en er is muziek van Wagner tot John Cage en Speedy J. Het publiek zal verschillende fases doormaken. Aan het begin zal het grappig zijn, daarna ben je geïrriteerd, ontroerd en dan weer geamuseerd. Deze Caligula wordt een reis naar het hart van de duisternis” aldus regisseur Thibaud Delpeut.
OVER ALBERT CAMUS
Voor Albert Camus (1913-1960) was het theater naar eigen zeggen ‘het hoogste van de literaire genres, in ieder geval het meest universeel’. Zijn literaire carrière begon en eindigde ermee. Op zijn drieëntwintigste startte hij zijn eerste theatergroep – het Théâtre du Travail – en in 1959, enkele maanden voor zijn dood, zette hij zich nog aan een bewerking van Dostojevski’s roman Boze Geesten. Caligula is zijn bekendste theatertekst en kent een lange ontstaansgeschiedenis. De eerste aanzetten stammen uit 1937 maar pas in 1944 publiceerde hij een aanzienlijk aangepaste tekst waarin hij zijn ervaringen gedurende de Tweede Wereldoorlog verwerkt had. Ook daarna bleef hij eraan werken met nieuwe versies in 1957 en 1958 al blijft die uit 1944 de meest gespeelde. Caligula behoort met het essay Le Mythe de Sisyphe (1942), de roman L’Étranger (1942) en een tweede toneelstuk, Le Malentendu (1944), tot de zogenaamde cycle de l’absurde waarin Camus de grondslagen van zijn gedachtengoed verwoordde. Volgens Camus is het menselijk bestaan absurd vanwege de kloof tussen de verwachtingen en de hoop van mensen enerzijds en het irrationele universum waarin zij geboren worden anderzijds. De mens wil een antwoord op de vraag naar de zin van het bestaan maar het universum geeft er geen. Elk individu is daarom gedwongen zijn eigen normen en waarden te formuleren, al is dat hoe dan ook zonder enige objectieve basis, om zo de noodzakelijke orde te scheppen in de chaos van het bestaan.
ACHTERGROND
De historische Caligula (12-41 n. Chr.) was de achterkleinzoon van keizer Augustus. Zijn officiële naam is Caius (Gaius) Julius Caesar Germanicus. Zijn bijnaam Caligula ontleent hij aan de verkleinde vorm van het woord caliga – de sandalen waarop de Romeinse legionairs liepen – en betekent ‘laarsje’. Dit omdat hij hierop altijd rondliep in het legerkamp waar hij als klein kind werd opgevoed. In het jaar 37 wordt hij keizer op een leeftijd van 25 jaar. Al gauw zijn de leidende klassen ontevreden over zijn leiderschap. Het is niet geheel duidelijk of dit het gevolg is van zijn leeftijd (te jong), een slechte voorbereiding (zijn kansen op keizerschap waren lange tijd verre van vanzelfsprekend) of een verkeerde entourage. Hij probeerde zijn positie te verbeteren door het volk aan zich te binden maar toen dat niet succesvol bleek regeerde hij uiteindelijk als tiran. In januari 41 is hij vermoord. Camus baseerde zich voor zijn stuk op het boek Keizers van Rome (121 na Chr.) van de Romeinse geschiedschrijver Suetonius waarin een hoofdstuk aan Caligula is gewijd. Camus zei hierover: ‘Terwijl ik de geschiedenis van deze grote en tragische acteur (comédien) las, zag ik het al op een podium.’
In de media
Team
Credits
Tekst: Albert Camus
Vertaling: Leonard Nolens
Regie, bewerking en muziek: Thibaud Delpeut
Spel: Caligula: Vincent van der Valk | Cherea: Martijn Nieuwerf | Caesonia: Sylvia Poorta | Helicon/Lepidus: Bram Gerrits | Scipio: Abdulaal Hussein
Dramaturgie: Joris van der Meer en Iris Hofstee (stage)
Scenografie en scènefotografie: Roel van Berckelaer
Lichtontwerp: Casper Leemhuis
Video- en geluidontwerp: Pim van den Heuvel
Kostuums: Wojciech Dziedzic i.s.m. Dymph Boss
Productie: Ad van Mierlo, Paulien van der Avoird en Serena Hovenga (stage)
Technische productie: Siemen van der Werf
Techniek: Thomas Lloyd (1e inspiciënt), Sander van der Werff (geluid), Mart Hielema
Kleedster: Karianne Hoenderkamp
Decoratelier: Vorm & Decor
Personenvervoer: Henk van der Horst
Decortransport: Lankveld Theater Logistics
Fotografie campagnebeeld: Bart Koetsier
Marketing: Dagmar Bokma, Elise de Fooij, Pieta Koopman
Met dank aan: Toneelschuur Producties en de Coproducers, Ampco Flashlight, Stein van der Zon